Voor het eerst ontmoeten theaterregisseur Johan Simons en Beatrice de Graaf elkaar in een persoonlijk gesprek over de religieuze dimensie in hun werk in kunst en wetenschap. Hoe neem je bijvoorbeeld geloof mee als object van wetenschappelijk onderzoek en hoe speelt geloof een rol in radicale artistieke beslissingen van een theatermaker? Het gesprek wordt geleid door Kitty Zijlmans.
Aanmelden
Sprekers
- Johan Simons, intendant van Schauspielhaus Bochum;
- Beatrice de Graaf, hoogleraar internationale en politieke geschiedenis aan de Universiteit Utrecht;
- Moderator: Kitty Zijlmans, emeritus hoogleraar hedendaagse kunstgeschiedenis en theorie/world art studies aan de Universiteit Leiden.
Praktische informatie
Datum: maandag 3 oktober van 19.30 tot 21.00 uur, inloop vanaf 19.00 uur.
Locatie: Het Trippenhuis, Kloveniersburgwal 29, 1011 JV Amsterdam.
Nadere informatie: annelies.ten.have@knaw.nl
Programma
19.30 uur Programma in zaal
21.00 uur Einde zaalprogramma en gelegenheid om in de foyer na te praten met een drankje.
22.00 uur Einde
Aanmelden
Toegang tot deze bijeenkomst is gratis. Het aantal plaatsen in de zaal is beperkt. Reserveer daarom tijdig een plek.
Aanmelden
Godsgeloof in de kunsten
Johan Simons is zeer calvinistisch opgevoed en heeft veel aspecten van die dagelijkse vorming als vernederend ervaren. Uit verzet tegen elke vorm van dwang, die voor hem inherent is aan dat type religieuze opvoeding – niet inherent aan godsdienst zelf, heeft hij later op vragen naar zijn houding tegenover religie jarenlang stelselmatig geantwoord dat de grootste straf van God is dat hij niet bestaat. Als kind was Simons overigens heel religieus. Hij wilde graag zendeling worden, maar in geen geval dominee.
Veel fascinerende onderwerpen uit het theater zijn doordrenkt van religie. Denk alleen maar aan de poëtische theorie van Dostojewski, waarvan de droevige en berustende erkenning van het bestaan van God zo veel heeft bijgedragen aan de situatie waarin de huidige mens verkeert. Of denk aan de oude Grieken, voor wie een goddelijke existentie, wat weer iets heel anders is dan het geloof in God, een natuurlijke voorwaarde voor al het denken en voelen was.
Tegenwoordig vraagt Johan Simons zich soms af of toeval eigenlijk wel bestaat. Zo ja, is dat dan de transcendente dakloosheid, waarover Walter Benjamin spreekt? Zo nee, betekent dat dan dat God bestaat en dat alles voorbestemd is? Of ligt tussen die beide uitersten een vergissing, die de moeite waard is om goed over na te denken? Ook vraagt hij zich af of de keuzes die wij maken ons lot inderdaad veranderen (kunnen). In zijn inleiding zal Johan Simons in een soort tweestrijd met zichzelf nadenken over de vraag of bewustzijn God is of God bewustzijn.
Misschien is, zoals Heiner Müller zegt, een schizofreen het kleinste collectief. Johan Simons is benieuwd waarheen zijn tweestrijd met zichzelf hem zal voeren en verheugt zich op de mogelijkheid om tijdens de Vrijheidsperspectievenavond met Beatrice de Graaf en Kitty Zijlmans daarover na te denken en zijn gedachten met het publiek te delen.
Godsgeloof in de wetenschap
Beatrice de Graaf over godsgeloof in de wetenschap:
Religiewetenschappen is sinds jaar en dag een gevestigde tak van sport. Geloof wordt aan levensbeschouwelijke universiteiten uitvoerig besproken en beklopt. Maar als historicus en terrorisme-onderzoeker is het nog niet zo eenvoudig om religie/geloof als eigenstandige factor in onderzoek naar radicalisering mee te nemen.
Want voor sociaal-psychologen is religie geen kwantificeerbare factor in zijn eigen recht, je zou dan onderzoek naar ‘appraisals’ moeten doen, naar ‘quests for significance’, naar het ‘mortality salience effect’, ‘religieuze coping mechanismes’. Voor sommige religiewetenschappers gaat het daarentegen om symbolen, retoriek en semantische godsbeelden (wrekende, zorgende, vaderlijke God).
Maar was als je ‘gewoon’ wilt weten ‘wat terroristen geloven’, en hoe hun geloof hun daden beïnvloedt? Dat lijkt een simpele vraag, maar er gaan werelden van wetenschappelijke controverses achter schuil. Ook binnen de geschiedwetenschap domineert vaak de ‘moral enhancement bias’ dat je andermans daden platter beoordeelt, meer reduceert tot simplistische belangen (geld, macht, eer, roem), terwijl je je eigen motieven stelselmatig meer idealistische samenhang toedicht. (Ik bedoel het altijd goed natuurlijk, maar moet je zien hoe machtsbelust die ander is).
Vanuit de traditie van ‘oral history’ maar ook vanuit recente ontwikkelingen in de filosofie (zie het project Extreme Beliefs van Rik Peels), blijkt dat er meer mogelijkheden zijn om ‘first person perspectives’ ook als object van onderzoek serieus te nemen, dat wil zeggen, te zien als eigenstandige, autonome factor in de geschiedenis.
In deze discussie sta ik stil bij de huidige stand van zaken in sociaal-wetenschappelijk en historisch onderzoek als het gaat om het willen operationaliseren van het ‘eerste persoonsperspetief rondom geloof in onderzoek, zonder te vervallen in sociaal-psychologische reducties of theologische, analytische ‘derde-persoon’ bespiegelingen. Dit zal ik doen aan de hand van eigen ervaringen (interviews en onderzoek naar Wehrmachtsveteranen, Stasi-spionnen en terroristen), maar ook vanuit de eigen positionaliteit (hoe neem je je eigen religieuze context mee).
Over de serie Perspectieven
Deze bijeenkomst is de vierde en laatste in de serie Perspectieven. Met deze reeks onderzoeken de Akademie van Kunsten en het Domein Geesteswetenschappen van de KNAW de vrijheid in de wetenschap en de kunsten. In vier openbare sessies gaan leden van beide Akademies met elkaar in gesprek over de vrijheid van expressie, vrijheid en verantwoordelijkheid, vrijheid van handelen, en de relatie tussen vrijheid, diversiteit en gelijkheid.
Eerdere bijeenkomsten uit deze reeks zijn terug te kijken op YouTube: