Cecilia Hendrikx onderzoekt de relatie tussen instituut, historie en architectuur bij NIAS

Gebouw als getuige van geschiedenis  

Hendrikx onderzoekt hoe de geschiedenis van gebouwen doorwerkt in het gebruik en de beleving ervan vandaag de dag. Centraal in haar onderzoek staat de ‘surtout de table’: tafeldecoraties uit de 17e en 18e eeuw die destijds dienden als statussymbool en verhalendrager — een verbeelding van macht en autoriteit. 

Hendrikx geeft deze historische kunstvorm invulling door de surtout de table in te zetten als hedendaags ‘conversation piece’. Daarmee maakt ze de geschiedenis en architectuur van gebouwen voelbaar en bespreekbaar, evenals de rol van het instituut dat erin gevestigd is. 

Met haar onderzoek slaat ze een brug van de 17e eeuw naar de huidige tijd. Het heeft tot doel een gesprek op gang te brengen: is het gebruik van dit gebouw wel zo vanzelfsprekend? En, waarom gebruiken mensen het gebouw op deze manier?  

Dat ze dit onderzoek uitvoert bij NIAS en de Akademie van Kunsten voelt logisch: ‘Ik geloof dat het snijvlak van kunst, wetenschap en geschiedenis waardevolle inzichten biedt.’

Onderzoek vanuit architectuur  

Haar methode bestaat uit het nauwkeurig bestuderen van de architectuur en de visuele details in het gebouw: van planten tot plafondversieringen, van lampen tot ornamenten. Ze onderzoekt de betekenis die deze elementen dragen en wat ze uitstralen. ‘Ik kijk daarbij niet alleen naar het verleden, maar betrek iedereen die nu in het gebouw werkt of het gebruikt, van onderzoekers tot medewerkers en leveranciers.’ aldus Hendrikx. Zo ontstaat een rijk beeld van de sociale en historische lagen die de gebouwen in zich dragen.  

De methode van Hendrikx is toepasselijk voor het Spinhuis en het Oost-Indisch Huis – monumentale panden met een rijke geschiedenis – maar kan ook worden gebruikt voor andere gebouwen. Eerder paste Hendrikx haar werkwijze toe in het 19e eeuwse schoolgebouw van de Reinwardt Academie en in de modernistische villa Huis van Gelderen.  

Maquettes van macht   

Hendrikx legt haar observaties vast in hedendaagse ‘surtout de tables’, die specifieke periodes in de geschiedenis van instituten visualiseren.   

Een surtout de table is een rijkversierd object van goud of zilver dat op tafel werd geplaatst bij officiële diners. In de 18e eeuw werden deze tafelstukken populair in welgestelde kringen - zo schonk Napoleon bijvoorbeeld een ‘surtout’ aan zijn stiefzoon om op te stellen tijdens diplomatieke diners. Vandaag de dag worden ze nog altijd gebruikt bij bijvoorbeeld koninklijke banketten.   

Historisch gezien symboliseerden deze tafelstukken macht. Tijdens de renaissance evolueerden ze tot ingewikkelde verhalen die waren ontworpen door architecten, vaak met verwijzingen naar de oudheid. Hun architectonische ontwerp leek vaak op piazza's, die orde en autoriteit symboliseerden.  

Nieuwe invulling aan 17e eeuwse kunstvorm  

Hendrikx geeft met haar onderzoek een nieuwe invulling aan de surtout de table. Ze creeërt hedendaagse versies uit elementen die ze aantreft op locatie, die zij benadert als een soort bouwpakket. De basis is, net als bij historische surtouts, een spiegel. ‘Mijn surtout de tables zijn maquettes die de omvang, omgeving en betekenis van een organisatie weergeven, waarbij sociale en historische lagen samenkomen’ zo legt Hendrikx uit. ‘Ik gebruik deze kunstvorm niet om macht uit te oefenen, maar om de oorspronkelijke bedoeling ervan te ondermijnen. Door juist na te denken over de machtsstructuren die onze wereld vandaag de dag nog steeds beïnvloeden.'  

Ze voegt toe: ‘een surtout kan tegelijkertijd ook gewoon mooi of vermakelijk zijn, met ruimte voor het ontastbare zoals een visie of een droom.’ 

Rectificatie: in eerdere berichtgeving stond vermeld dat het onderzoek zich specifiek richt op het Spinhuis. Het onderzoek zal zich richten op de verschillende monumentale gebouwen waar de residentie plaatsvindt, waaronder het Spinhuis en het Oost-Indisch Huis (waar NIAS gehuisvest is).