Woningnood en onze grote behoefte aan energie, dataopslag en voedselproductie strijden om voorrang, tegen een achtergrond van een energie- en stikstofcrisis, groeiende ongelijkheid en de grote klimaatopgave. Met de reeks bijeenkomsten ‘Ruimtelijke Ordening van NU’ gaat Riek Bakker op zoek naar een nieuwe samenhangende visie op basis van kennis van het verleden en best practices van nu.
In deze nieuwe lezingenreeks gaat Riek Bakker het land in, op zoek naar een samenhangende visie op ruimtelijke ordening, met kennis van het verleden en best practices van nu. Architectuurhistoricus Wouter Vanstiphout beet in Rotterdam het spits af.
Dit is een samenwerking met het Nieuwe Instituut.
Als we kijken naar ruimte in Nederland, hebben we meer plek nodig voor het bouwen van woningen, wegen, spoorlijnen, natuur en andere publieke voorzieningen. Met een nieuwe lezingenreeks – een initiatief van Riek Bakker, de Akademie van Kunsten en Nieuwe Instituut – kijken we samen met stedenbouwers, architecten, actieve burgers en ambtenaren naar de belangrijke opgaven en mogelijke kansen die er liggen voor samenwerking omtrent de ruimtelijke inrichting van Nederland.
Woningnood en onze grote behoefte aan energie, dataopslag en voedselproductie strijden om voorrang, tegen een achtergrond van een energie- en stikstofcrisis, groeiende ongelijkheid en de grote klimaatopgave. Met deze reeks lezingen en gesprekken gaan we op zoek naar een nieuwe samenhangende visie op basis van kennis van het verleden en best practices van nu.
Wat zijn de belangrijkste opgaven en waar liggen kansen voor samenwerking?
Meer dan ooit schaarse ruimte.
De aarde is ziek, zwak en misselijk. De transities die met spoed moeten worden bedacht en uitgevoerd op mondiaal maar ook op nationaal niveau zijn veelvuldig zoals de huidige fossiele energie omvormen naar schone energie, klimaatproblemen voorkomen en genezen, vluchtelingenstromen voorkomen, bosbranden tegengaan, droogte en hitte bestrijden, smeltende ijskappen stoppen, enzovoort.
Denk ook aan vraagstukken als stikstofreductie, schone energie organiseren, woningtekort tegengaan en landbouwhervorming. Dit alles levert een druk op de ruimte, zowel de boven als de ondergrondse ruimte.
Meer dan ooit urgentie.
De opwarming van de aarde is urgent. In dat licht moet onze eigen achterstand van ruimtelijke ingrepen worden weggewerkt. Voor een belangrijk deel is er een relatie met de klimaat problemen. Maar wij hebben ook achterstallig werk te doen; woningbouw, infrastructuur , groenvoorzieningen in en buiten de steden, uitloop mogelijkheden voor de nieuwe stedelijkheid en het gebrek aan ruimte daarbij. De bouw is vastgelopen op praktische problemen, mede veroorzaakt door de fel begeerde decentralisatie en het daarbij ontbrekende budget.
Meer dan ooit visie nodig.
Om nu niet iedereen op alle fronten en in eigen werkveld zijn gang te laten gaan, is een visie op ruimtelijke ordening nodig om gerichte afspraken te maken, zodat alle benodigde zaken op de goede plek met elkaar afgestemd en gerealiseerd kunnen worden met in achtneming van de schaarse grond en de mooie en goede verworvenheden van ons land. Alles staat en valt uiteindelijk met hoe snel en goed we de klimaatdoelen kunnen uitvoeren, hoeveel klimaatveiligheid we kunnen garanderen, tijdens de vele jaren, die dit proces gaat vragen? En hoe verdelen we deze lusten en lasten over Nederland? Hoe beter, helderder en integraler de visie is, des te beter kan het benodigde langdurig budget geregeld worden, en of principieel bij wet worden vastgelegd .
Meer dan ooit realiserend vermogen nodig.
Als de visie in de maak is, is raadpleging nodig van betrokkenen boeren, burgers, buitenlui, steden, bedrijven en wie er nog meer nodig zijn om de visie aan te scherpen. Dat helpt voor de broodnodige acceptatie van de visie. Een zorgvuldig vormgegeven en uitgevoerd proces. Met deskundigen en toegewijde mensen die kunnen zorgen voor vertrouwen, is er een wereld te winnen. Het verdere verloop is dan eenvoudiger zoals het vaststellen van budgetten. Uiteindelijk is het dan aan de politiek om wet, budget, spelregels en doelen vast te stellen. Waarbij bevoegd gezag en organisatie niet mag ontbreken.
Meer dan ooit herziening op relatie overheid en markt.
In de eerste plaats moeten partijen het eens zijn over de zin en inhoud van de visie, en natuurlijk over het hogere doel, het beter maken van de zieke aarde.
Daar gaan vervolgens de schouders onder, dat is het gemeenschappelijke doel waarna we streven. Per slot van rekening zijn we allemaal mensen met het zelfde uitgangspunt voor onze familie, vrienden en naasten. Wie doet wat, op welke manier, met welke middelen, overeenkomstig de te maken afspraken. Ook afspraken over wat doen we als het fout gaat en als de kluit wordt belazerd. Strenge spelregels en harde afspraken. De schouders er onder.
Centraal wat moet en decentraal wat kan.
De overheid moet niet terug naar af. Onder druk van decentraal bestuurlijk Nederland is het ministerie van VROM ontmanteld. Terugdraaien neemt kostbare tijd die we niet hebben. Bovendien wordt dan verworven kennis en kunde aan de kant gezet.
Laat de decentrale bestuurlijke regelingen in tact, maar doe op centraal niveau wat nodig is om alle nationale afspraken te maken en te regelen. Bijvoorbeeld ontwerp de wet die nodig is om de visie handen en voeten te geven en te laten werken. Organiseer de internationale verbindingen met de nodige middelen. Geef leiding aan het overkoepelende proces, zorg voor geld en goede smaak en bewaak de kwaliteit van Nederland.
Druk op de Randstad on-Nederlands.
Bij de druk om vooral in de randstad te willen bouwen moet je vraagtekens blijven bij plaatsen gezien de rijzende zeespiegel. Het hangt af van de maatregelen die we kunnen nemen om onze kustgrenzen te bewaken. Hoe trager het oplossen van de klimaatcrisis gaat, hoe minder we door moeten met verdichten in de randstad, omdat het te gevaarlijk is.
Daarvoor moet nu al gekeken worden naar hoger gelegen gebieden voor bebouwing en of ontwikkeling. Daarom is de visie urgent. Er moet niet alleen gebouwd worden, maar ook moet er groen worden aangelegd en of behouden worden. De randstad begint behoorlijk vol te raken, op een bepaalde manier is dat niet gezond. De inwoners van Nederland hebben recht op een goede kwalitatieve woon- en leefomgeving. Dat kan gemixt worden met natuur en natuurlijk boerenbeheer. Regionale ontwikkelingen zijn daarvoor zeer urgent.
Het verkeer en vervoer maakt daar op gezonde wijze onderdeel van uit. Ook dat begint in de randstad vol te raken. Niet alleen omdat het bovengronds niet meer gaat, maar ook de ondergrondse infrastructuur bereikt zijn grenzen. Dit onderwerp is nodig om in de visie behandeld te worden.
Democratisch vastgesteld. Juridisch, financieel, meer jaren uitvoeringsplan Wet.
Om alles te kunnen vangen in een goed en werkzaam geheel is een wet nodig, op basis van genoemde urgenties en behoud van Nederlandse waarden. Deels hebben we daar ervaring mee, bijvoorbeeld de Deltawet.
Belangrijk is dat er een gewoonte gestimuleerd wordt waarbij, een grote betrokkenheid gegenereerd kan worden, denk aan participatie, burgerinitiatieven en gemeenschappelijke acties en bemoeienissen door de bevolking heen.
Het zal vooral de kunst worden alle initiatieven tegelijk te nemen en betrokkenen te vinden, die hier aan mee willen doen. Ervaring leert dat cohesie onder de bevolking daarvoor zeer waardevol is.
Hebben we nog ruimtelijke ordening nodig of zien we wel wat er van komt? Met andere woorden, gaan we door met het loslaten en doet de markt wat haar goed dunkt?
In deze lezingenreeks die de Akademie van Kunsten in samenwerking met stedenbouwkundige Riek Bakker organiseert komen de actualiteit, de toepasbaarheid en de ervaringen waarmee ruimtelijke ordening moet dealen aan de orde. Wat moeten we doen en wat moeten we laten en waarom? Wie en wat maakt het verschil?
Samen met stedenbouwers, architecten, actieve burgers en bestuurders kijkt Bakker naar de belangrijke opgaven en mogelijke kansen die er liggen voor samenwerking bij de ruimtelijke inrichting van Nederland.
Onderstaande lezingen vonden plaats in 2022. Deze bijeenkomsten zijn niet opgenomen, en daarom niet online terug te kijken.
Riek Bakker aan het woord tijdens 'Ruimtelijke Ordening van Nu' in Eindhoven. Foto Bart Gijsselhart
Onderstaande interviews zijn verschenen rondom dit project en het werk van Riek Bakker.
